BÖLGESEL KRİZLER, İKLİM KRİZİ VE BÖLGESEL ÇATIŞMALARIN TİCARET YOLLARINI ETKİLEMESİ SONRASINDA KÜRESEL EKONOMİDE DENGELER BİR KEZ DAHA DEĞİŞİYOR. TEDARİK ZİNCİRİNDE GÜCÜNÜ PERÇİNLEYEN ÇİN’E BAĞIMLI KALMAK İSTEMEYEN BATILI ÜLKELER ALTERNATİF PAZARLARA YÖNELİYOR. BU NEDENLE, DOĞU AVRUPA, BREZİLYA, KUZEY AFRİKA GİBİ BÖLGELERDE ÜLKELERİN PROJE VE YATIRIM REKABETİNE GİRDİKLERİ GÖRÜLÜYOR. BÜYÜK ŞİRKETLER TEK BİR TEDARİK ZİNCİRİNE BAĞIMLI KALMAK İSTEMİYOR, ALTERNATİF OLUŞTURMAK İSTİYOR. BU NEDENLE, BİRÇOK DEVLETİN BİRÇOK YERDE LOJİSTİK BAŞTA OLMAK ÜZERE FARKLI SEKTÖRLERE YATIRIM YARIŞINA GİRDİĞİ GÖRÜLÜYOR.
ORHAN ORHUN ÜNAL
Pandemi ve sonrasındaki gelişmeler, Dünya Bankası verileriyle 30 trilyon dolarlık küresel ticaretteki dengeleri değiştirdi. Kovid-19 salgını sırasında tedarik zincirinin kopması, küresel enflasyon ve durgunluk, Rusya-Ukrayna savaşı, bölgesel çatışmalar ve Gazze’deki insani kriz global ticaretin mevcut sorunlarını daha da derinleştiriyor. Bu kriz, küreselleşmenin sorgulanmasına yol açarken, daha önce uygulanan mevcut ekonomik politikalarda yön değişikliğine dair önemli işaretler veriyor. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından 1990’lı yıllardan itibaren yoğunlaşan küreselleşme hareketlerinden etkin şekilde yararlanan Çin, özellikle 2010’lu yıllardan itibaren ekonomik bir güç haline geldi. Çok değil 20 yıl öncesine kadar fason veya sahte ürünlerle anılan ülke, şimdilerde dünyanın bir numaralı ihracatçısı durumunda. Hammadde ve ara mal tedariki konusunda da stratejik öneme sahip hale gelen Asya devi gücünü perçinlerken, farklı ülke hükümetleri, şirketleri ve hatta KOBİ’leri önemli bir gerçeğin farkına vardı. Üretimin, finansın ve teknolojinin iç içe geçtiği küresel ekonomide tek bir ülkeye veya bölgeye bağlı olmamak gerekiyordu.
BATILI ÜLKELER VE ŞİRKETLER ÇİN’E BAĞLI OLMANIN BEDELİNİ ÖDEDİ
ABD ve Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin başı çektiği grup, salgın dönemi sonrasında bu bağımlılığın zorluklarını tüm olumsuzluklarıyla tecrübe etti. Çin’den gelecek hammaddeyle üretim yapan birçok sektörün darboğaza düşmesi Batılı şirketleri harekete geçirdi. Navlun krizi ve artan lojistik maliyetlere bağlı olarak alternatif ülkeler, özellikle orta büyüklükteki pazarlar yeniden önem kazandı. Küresel ticaretle ilgilenen bir çok uzmana göre, globalleşmeyle birlikte biraz göz ardı edilen ‘coğrafya’ olgusunun yeniden önem kazandığı bir döneme girildi. Artık ülkeler için tekstilden çeliğe; çipten plastiğe kadar onlarca sektörde erişilebilirlik veya ulaşılabilirlik öne çıktı. Çin’in elinde tuttuğu ihracat ve hammadde gücünü zaman içinde ekonomik bir silaha dönüştürmesi de alternatif pazarlara yönelimini hızlandırdı. Farklı bir ifadeyle, dünyanın en büyük tedarikçisine dönüşen Pekin yönetimi yıllar içinde önemli bir ekonomik silah elde etti. Bunun farkına varan Batılı ülkeler, üretim, tedarik ve lojistik süreçlerindeki Çin’in etkisini azaltmak için yeni pazarlara yönelmeye başladı. Günümüzde ülkeler ve küresel şirketler; Doğu Avrupa, Kuzey Afrika ve Güney Doğu Asya’ya yatırımlarını artırıyor. Hammaddeye ve ara mallara yakın olmak için bazı yerlerdeki iş gücü maliyetleri bile önemsenmiyor. Bununla birlikte, Çin artık 1990’lı yıllardaki fason üretim merkezi değil. Ülke artık bir teknoloji devi. Ucuz üretim tekstil yerine stratejik önemde çip, yazılım, yapay zeka ve uzay teknolojileri gibi alanlarda öne çıkmış durumda. Artık dünyadaki teknolojik yenilikler Çin ve Uzak Doğulu ülkelerden soruluyor. Çin ekonomisi, 2023’te yıllık bazda yüzde 5,2 büyüme kaydetti. Ulusal İstatistik Bürosu (UİB) verilerine göre, Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH), Ocak-Aralık 2023 döneminde, önceki yıla göre yüzde 5,2 arttı. 2022’de 120,4 trilyon yuan (yaklaşık 17,01 trilyon dolar) olan GSYH, 2023’te 126,06 trilyon yuana (yaklaşık 17,71 triyon dolar) ulaştı.
GÜCÜN UZAK DOĞU’YA KAYMASI İSTENMİYOR
Bu yatırımlar, kimi zaman bir üretim tesisi olabildiği gibi kimi zaman da lojistik merkez olarak kendisini gösteriyor. Eski ABD Başkanı Donald Trump döneminde başlatılan ticaret savaşlarının bir gereği olarak da ekonomik gücün Uzak Doğu’ya kayması da istenmediği için de küresel ticarette gücün farklı ülkelere dağılması önem kazanıyor. Çin’in özellikle teknolojide başlattığı atak ve ABD’li şirketlerin en önemli rakibi haline gelmesiyle, bilişim yatırımları için yeni güzergahlar arandığını da hatırlatmak gerekiyor. Çin ve Hindistan’a gitmiş olan ABD’li şirketlerin ana vatana dönmeleri için yoğun bir çaba sarf ediliyor.
ATERNATİF ROTA VE PAZARLAR ÖNE ÇIKTI
Uluslararası pazarlarda yeni güç dağılımı sadece Çin’le de ilgili değil. Rusya’nın Ukrayna işgali ve sonrasında yaşanan yaptırım savaşları küresel ticaretteki dengeleri değiştirdi. Ülkeler ve bölgeler arasında korumacılığın arttığı, gümrük duvarlarının yükseldiği bir ortamda Rusya’ya yönelik geniş kapsamlı yaptırımlar da ticareti olumsuz etkiledi. Petrol ve doğal gaz ticaretinin yanında Batılı şirketlerin Rusya’nın farklı bölgelerinden yaptırımlar nedeniyle çıkmaları, birçok şirketi yeni pazar arayışına itti. Rusya, Hindistan ve Çin blokunun güçlenmesi ve yakın temas içinde olması yine Batılı ülkeler için farklı ülkelerle iş birliği çabalarını artırmasına neden oldu.
Devamı Z Raporu Dergisi Nisan 2024 sayısında…
