DÜNYA TEMİZ ENERJİ VE TEKNOLOJİK GELİŞMELERE ODAKLANAN YENİ BİR EKONOMİK DÖNEME GİRERKEN, NADİR TOPRAK ELEMENTLERİNE (NTE) İLİŞKİN GÜÇLÜ TALEP DE DEVAM EDİYOR. TEKNOLOJİK ALETLERDEN ULAŞIMA, YEŞİL ENERJİDEN SAVUNMA VE UZAY SANAYİYE KADAR HAYATIMIZIN NEREDEYSE HER ALANINDA KARIŞIMIZA ÇIKAN NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ, YENİ DÜZENİN DE GÜCÜNÜ TEMSİL EDİYOR. DÜNYANIN YENİ REKABET ALANI HALİNE GELEN BU 19 ELEMENTİN LİBRE FİYATI 1 DOLARDAN 236 BİN DOLARA KADAR KARŞILIK BULURKEN, ZİRVEYİ İSE REZERV ALANLARININ BÜYÜKLÜĞÜ İLE ÇİN, VİETNAM VE RUSYA ÜSTLENİYOR.
GİZEM TÜMBAY KOÇAK
Nadir toprak elementleri (NTE), periyodik tabloda bir arada bulunan ve 19 kimyasal elementten oluşan grup olarak ifade ediliyor. İtriyum, lantan, seryum, praseodimyum, neodimyum, prometyum, samaryum, skandiyum gibi metallerden oluşan nadir toprak elementlerinin tamamı metal olduğu için de bu gruba genellikle “nadir toprak metalleri” adı veriliyor.
NTE’lerin, kelime anlamındaki ‘nadir’den dolayı az bulunur olduğu düşünülse de aslında bu metaller, ana tabloda kendine yer bulamayıp elde edilmesi zor olduğu için nadir metaller olarak ifade ediliyor. Nadir metallerin birçoğu da dünyadaki diğer elementlerden çok daha fazla bulunabiliyor.
Topraktan çıkarılması 3 ila 13 yıl arasında değişim gösteren NTE’ler özellikle yüksek teknolojili katma değerli ürünlerin üretiminde kullanılıyor. Bilgisayarda, GPS sistemlerinde, bataryalarda, kamera lenslerinde, rüzgar tribünlerinde, füze kontrol sistemlerinde, akıllı telefonlarda, savunma sistemlerinde, hava araç parçalarında, tıpta ve insanların her gün kullandığı birçok cihazda yer alıyor.
Dünyada nadir yer metallerinin bir numaralı ülkesi Çin. Çin’in özellikle Bayanoba denilen madeninde çok ciddi anlamda nadir yer metali üretimi yapılıyor. Avustralya, Brezilya, Kanada, Rusya, Güney Afrika, Tanzanya, Grönland gibi ülkeler de nadir yer metallerine sahip olan ülkeler arasında yer alıyor. Aynı zamanda Japonya, bugün dünyanın en fazla nadir yer metalini kullanan ülkesi konumunda. Çin ve Tayvan şimdilerde Japonya’ya yaklaşsa da Japonya teknolojisinden dolayı en fazla nadir metallere ihtiyaç duyan ülkelerde zirveyi koruyor.
NTE KİMDEYSE GÜÇ ONA GEÇİYOR
İTÜ Maden Fakültesi Dekanı Mustafa Kumral’a göre insanlar tarih boyunca altın, su, toprak ve madenler yüzünden savaşmış ve savaşmaya da devam ediyor. Günümüzde teknolojinin en önemli yapı taşını oluşturan nadir metaller, ülkeler arasındaki anlaşmalar vesilesi ile ithal edilmeye devam ediyor. Kumral bu konuda Japonya ve Çin örneğini gösteriyor. Bundan yaklaşık 10 yıl önce Japonya ve Çin’in anlaşamadıkları bir sebep, nadir yer metallerine kadar ulaşıyor ve Çin’in Japonya’ya ihraç ettiği nadir yer metallerini kesme uyarısı, teknolojik faaliyetlerinden dolayı nadir toprak metallerine bağımlı olan Japonya’ya geri adım attırıyor. Kullandığı uç teknolojide madenlere bağımlı olan Japonya, Kumral’a göre Çin’e boyun eğmek zorunda kalıyor.
DÜNYANIN YÜZDE 60’I ÇİN’DEN ÇIKIYOR
Şu anda Çin, dünyadaki nadir toprak metallerinin yüzde 60’ını üretse de yaklaşık yüzde 90’ını işliyor. 44 milyon MT (metrik ton) ile en yüksek nadir toprak mineral rezervine sahip olan Çin, aynı zamanda 2022’de 210 bin MT üretim yaparak açık ara dünyanın önde gelen nadir toprak üreticisi oldu. Çin, zirvedeki konumuna rağmen rezervlerinin yüksek kalmasına yönelik çalışmalarını sürdürüyor. 2012 yılında nadir toprak rezervlerinin azaldığını açıklayan Çin, 2016 itibarıyla hem ticari hem de ulusal stoklar oluşturarak yurt içi rezervlerini artırmayı başardı. Yasadışı nadir toprak madenciliğini engellemek için de bir dizi adım atan Çin, sert tedbirleri ile tedarik zincirini önemli ölçüde temizledi. Çin 2010 yılında ihracatını kesmesiyle küresel pazardaki nadir toprak fiyatlarının artmasına neden olurken bu durum başka ülkelerdeki maden arzını güvence altına alma telaşına da sebep oldu.
VİETNAM’A GÜNEY KORE’DEN DESTEK
Nadir toprak rezervleri 22 milyon MT olan Vietnam’ın Çin ile olan kuzeybatı sınırında ve doğu kıyı şeridi boyunca yoğunlaşan çok sayıda maden yatağı bulunuyor. Vietnam’ın nadir toprak üretimi 2021’de 400 MT olsa da 2022’de önemli ölçüde artarak 4 bin 300 MT’a ulaştı. Temiz enerji kapasitesini geliştirmekle ilgilenen Vietnam, daha fazla nadir toprak metali üretmeye çalışıyor. Aralık 2022’de Vietnam Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, nadir toprak metalleri ve diğer temel minerallere ilişkin iş birliğini artırmak ve küresel nadir toprak tedarik zincirinin güçlendirilmesine yardımcı olmak amacıyla Güney Kore Ticaret, Sanayi ve Enerji Bakanlığı ile bir anlaşma imzaladı.
SAVAŞ RUSYA’DAKİ ÇALIŞMALARI ETKİLEDİ
2023 yılında 21 milyon MT nadir toprak rezervine sahip olan Rus hükümeti, nadir toprak pazarında Çin ile rekabet edebilmek için 2020 yılında 1,5 milyar dolar yatırım yapmayı hedefledi. Ancak sonrasında Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, ABD ve Avrupa’daki nadir toprak metalleri tedarik zincirinde olası aksaklıklar konusunda bazı endişelere yol açtı ve savaşın Rusya’nın ülke içindeki nadir toprak geliştirme planlarını da etkiledi.
BREZİLYA DA BÜYÜMEYE DEVAM EDİYOR
2022’de 80 MT üretim ile büyük bir nadir toprak üreticisi olmayan Brezilya, 2023 yılında 10 milyon MT nadir toprak rezervine sahip oldu. 2012 yılında da ülkede 8,4 milyar ABD doları değerinde nadir toprak yatağı bulundu ve ülkedeki çalışmalar devam ediyor.
Devamı Z Raporu Dergisi Nisan 2024 sayısında…
