Küresel petrol piyasalarının güç yapısı; ulusal petrol şirketlerinin artan gücü ve uluslararası petrol şirketlerinin azalan etkisi ve gücüyle birlikte büyük bir dönüşümden geçiyor. Önümüzdeki yıllarda uluslararası petrol şirketlerinin petrol rezervleri azalmaya devam ederse, bu güç yapısı derinden sarsılacaktır.
Suudi petrol şirketi Aramco’nun 2018’deki net geliri ExxonMobil ve Shell’in aynı yılki net gelirleriyle karşılaştırıldığında bu değişim açıkça görülüyor. Söz konusu dönemde Aramco’nun 111 milyar dolarlık net geliri, ExxonMobil’in (20,8 milyar dolar) veya Shell’in (23,4 milyar dolar) gelirinin neredeyse altı katıydı. (Bkz. Grafik 1).
Total, BP, Shell, Chevron, ENI ve ExxonMobil gibi büyük uluslararası petrol şirketlerinin kalan mevcut rezervlerinin 8 ila 10,5 yıl kadar daha devam etmesi beklenirken, Suudi Arabistan, Irak, BAE, Venezuela ve Kuveyt gibi ülkelerin ulusal petrol şirketlerinin 2019 yılı üretim seviyeleri bazında 66 ila 91 yıl devam edebilecek kanıtlanmış rezervlere erişimi var.
Petrol rezervleri hızla azalmakta olan uluslararası petrol şirketleri tükettikleri rezervlerin yerine yenisini koyamıyorlar. Zira yeni ham petrol keşiflerinin tamamı ulusal petrol şirketleri tarafından gerçekleştiriliyor. Uluslararası petrol şirketlerinin ortalama mevcut rezervleri 2015’ten bu yana yüzde 25 azalmış olup, 10 yıldan daha kısa bir süre daha devam edebilecek seviyededir.
Bu dönüşüm, 60 yıldan daha uzun bir süre önce OPEC’in kurulmasıyla birlikte kaçınılmaz hale geldi. Nitekim, 1960’tan önce, “Yedi Kız Kardeş” olarak bilinen büyük petrol şirketleri — Exxon, Mobil, Chevron, Gulf Oil, Texaco, BP ve Shell — küresel petrol rezervlerinin yüzde 85’ine hâkim iken, o zamandan beri sektör hâkimiyeti OPEC ve devletlere ait petrol ve gaz şirketlerine kaydı.
Yüksek petrol fiyatları, artan kaynak milliyetçiliği gibi pek çok faktör, petrol ihraç eden ülkeler ve ulusal petrol şirketlerinin de etkisiyle birlikte uluslararası petrol şirketlerinin pazarlık gücünü zayıflattı. Bunların varlığını devam ettirebilecek ticari kuruluşlar olarak gelecekleri, küresel iklim değişikliği karşısında değişen politikalar ve çevre yasalarıyla birlikte daha da fazla tehlikeye giriyor.
Devamı Z Raporu Haziran 2021 sayısında…