Ortadoğu’da taht oyunlarında bir kral olur ama sahip olduklarını kontrol edip yönetecek bir de ‘naip’ olur. İşte bataklık burasıdır. Suudi Arabistan üzerinden son dönemde geliştirilen tüm politik ve ‘enerjik’ oyunların doğru kelimesi budur: NAİP! Bu kalıcıdır. Tahta yeni kral otursa da, kral büyüse de fark etmez. Suudi Arabistan’ın müstakbel kralı Muhammed bin Selman’ın öyküsünü merak ediyorsanız internete bakabilirsiniz. Biz size ‘naip’in öyküsünü anlatacağız. Yani Suud Evi’nin tüm krallarının biyografisini…
Nedret Ersanel
Daha, ‘İsimleri nasıl yazılıyor?’ veya ‘Herkesin ismi aynı mı bunlarda?’ sorularıyla başlayan bir tür derinlikli ‘biyografinin’ başarılı olması nasıl sağlanır? Ortadoğu ve dünyanın ‘kalpgâhı’ sayılan dikey hattı, denizler ve enerjiler noktasında ulaştığı tüm mihverleri ‘Değiştiriyorum!’ iddiasıyla ortaya atılan bir karakterin/profilin, üç boyut bir tarafa, en azından rölyefi nasıl çıkarılabilir?..
‘Veliaht Prens Muhammed bin Selman’dan bahsediyoruz elbette. ‘Kim bu adam?’ veya Suud Evi’nin tahta erişmiş veya yaklaşmış tüm adayları için 70’li yaşlar genç sayılırken, Ortadoğu geleneğinde ‘32 yaşındaki bir çocuğun’ vizyonu/planları nasıl izah edilecek? Kremlinologların kulakları çınlasın, sadece Kızıl Meydan törenlerinde, kişilerin lidere mesafesine göre dahi Moskova dengelerini kestirebiliyorlardı. Ama ‘Büyük Ortadoğu’ bambaşka bir yer ve müstakbel kralının –ki siz bu satırları okurken tahta çıkmış olma olasılığından bahsedilmeye başlanmıştı- Suudi Arabistan tahtından bölgeye ve dünyaya nasıl bakacağını kişisel tarihinden beslenerek kestirmek mümkün mü? Basit cevap ‘hayır’dır ve büyük oranda çalışır. Tüm tarihi çözüm geleneği para saçmak olan bir ülkenin başındaki isme ‘elindeki paranın gitme’ olasılığı asasıyla bölgeyi baştan yapma görevi verirseniz neler olacağını, örneğin eğitimine bakarak bilemezsiniz. Ve yine düşünelim, eğer bu ülkede kralın veya tacın adaylarının geçmişlerine bakarken, ‘İngiliz kaynaklarına’ yöneliyorsanız, dahası bu doğru bir yöntemse, yani bilgi gerçekten de oradaysa, ‘ansiklopedileri’, interneti bir kenara bırakmanız gerekiyor demektir!
O halde ‘1000 Selman’ı nasıl anlayacağız? Hayat öyküsünü merak eden, nerede doğdu, büyüdü, hangi okullara gitti, ne görevler üstlendi görmek isteyen, işte Google orada, lütfen kullanınız. Bu konjonktür altında -ki birazdan tarif edeceğiz- yeni sınırlar çizen, daha da çizeceği anlaşılan bir kralın ‘tarifi’, yani ‘biyografik izahı’ ancak kendisiyle iyi veya kötü ilişkisi olan diğer aktörlerin üzerinden yapılabilir. Bu muhtemeldir ki, Türkiye’de hiç yapılmayan bir okuma biçimi.
BATAKLIĞIN BAŞLADIĞI YER
Taze bir örnekle girişi tamamlayalım: Bu satırların sizin için kuruluş tarihi 22 Kasım. 15 Kasım günü bölgede birçok gazetenin hemen alıntıladığı bir New York Times haberi şu başlığı taşıyordu: “ABD Dışişleri Yetkilisi: Pervasız davranıyor. ABD’nin çıkarlarına zarar verme potansiyeli var.”
Bataklık burada başlıyor işte. Dünyada kime sorsanız, “Şu an Suudi Arabistan’ın en büyük ortağı, ‘mentoru’ kimdir?” diye, alacağınız ilk yanıt ABD olur ve doğrudur. O halde hem de böyle bir gazetede bu manşetin resmi kaynaklı olarak işi ne?
İlk akla gelen ihtimal, Washington yönetiminde özellikle Ortadoğu politikalarında devam eden iki başlılığın bir ürünü olması. Belki? Ama belki de, Riyad yönetimine ne yapacağına ve ‘yapmaması gerektiğine’ ilişkin verilen günlük bir manuel? Halihazırda tahtta bulunan Kral Selman’ın oğlunu tahta geçirmek için bir gecede gerçekleştirdiği saray darbesi –ki hâlâ devam ediyor- ve çapı anımsandığında, iç ve dış dengeler ile değişkenlikler dikkate alındığında, kişisel çocuk kralın maceralarının hiçbir önemi olmadığı daha iyi anlaşılır. Riyad’da bir ‘çocuk kral’ın hangi olay karşısında hangi reaksiyonu vereceğini öngörmek adına ‘öztarihi’ne bakmak boştur. Dengeler söyler. Bu yüzden yapmak istedikleri ile uyumlu/uyumsuz iç ve dış dengelere verdiği yanıtlar/reaksiyonlar genç kralın gerçek ve canlı biyografisini oluşturacak.
İkinci örnek: Sorunları para saçarak çözmek üzerine diplomasi üreten bir ülke için tüm küresel ve resmi para organizasyonları, mesela IMF ve Dünya Bankası tarafından ‘Ülkenin madden çökmesine sadece 5 yıl kaldı’ raporları yayınlanırsa (“Suudi Arabistan 5 yılda iflas edilebilir. IMF’ye göre nakit rezervleri hızla düşen Suudi Arabistan’ın sadece beş yıla yetecek finansal varlığı bulunuyor”, 28 Aralık 2015, Capital), nasıl olur da Trump’ın ülkeyi ziyaretinde imzalanan anlaşmaların toplam tutarı -silah alış verişi dahil- yüz milyarlarca dolara ulaşabilir? (“ABD ile Suudi Arabistan arasındaki anlaşmanın tutarı 380 milyar dolara ulaştı”, 20 Mayıs 2017, AA.)
RİYAD’IN RESMİ DİLİ HANGİSİ: ARAPÇA MI, İBRANİCE Mİ?
Bin Selman’ın artık ‘kişisel hayat öyküsü’ yoktur, sayısız dış-iç dinamiğe korkulu reaksiyonlar/yanıtlar veren, arada ‘yarasını kaşıması’ için oyuncaklar verilen ‘1000 Selman’ vardır.
İsrail eski Savunma Bakanı Moşe Yalon: “Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Adil el Cubeyir bizim İbranice söylediklerimizi Arapça olarak söylüyor. Bu tesadüf değil.” (21/11) İşte size 1000 Selman biyografisindeki dil bölümü. ‘Yabancı’ dil biliyor yani. İsrail Enerji Bakanı Yuval Steinitz: “Diplomatik ilişkilerimiz bulunmayan Suudi Arabistan ile ülkemiz İran’a karşı gizlice iletişim kurdu.” (21/11) İran’a karşı gizli iletişim ilgi çekebilir ama Enerji Bakanı’nın bunu açıklaması ne demek?
Devamı Derin Ekonomi Dergisi Aralık 2017 sayısında….
