TEKNOLOJİNİN YAYGINLAŞMASININ BİR SONUCU OLARAK DÜNYA GİTTİKÇE ARTAN ELEKTRONİK ATIK (E-ATIK) SORUNU İLE KARŞI KARŞIYA… SADECE GEÇTİĞİMİZ YIL TOPLAM 50 MİLYON TON ELEKTRONİK ATIĞIN ORTAYA ÇIKMASI VE BU ÜRÜNLERİN GERİ DÖNÜŞÜME KAZANDIRILAMAMASI, ÇEVRE VE SAĞLIK SORUNLARINA NEDEN OLUYOR. 2050 SONUNDA ATIK MİKTARININ 100 MİLYON TONA YÜKSELECEĞİ TAHMİN EDİLİRKEN, ŞU AN İÇİN DÜNYA ÇAPINDA E-ATIKLARIN YALNIZCA YÜZDE 17’Sİ GERİ DÖNÜŞTÜRÜLEBİLIYOR.
KADRİYE N. TUNÇSİPER
Chiang Rai, Thailand: August 23, 2017 – heap of broken smartphone screen (e-waste, electronic-waste)[/caption]Elektronik ürünler olmadan bir yaşam hayal etmek zor olsa da, bu ürünlerin ortaya çıkardığı atıklar, karbon ayak izini azaltma çabalarının önündeki en büyük engellerden biri haline geldi.
Dünyanın en hızlı büyüyen evsel atığı olan e-atık kapsamına, her türlü bozuk, tamir edilmeyen ve kullanılmayan elektronik eşyalar giriyor. Zararlı maddeler ve değerli materyalleri bir arada bulunduran e-atıkların uygun şekilde toplanması, işlenmesi ve geri dönüştürülmesi ise hem çevre hem de ekonomi açısından büyük öneme sahip.
İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Öğretim Üyesi ve Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim Derneği Başkanı Filiz Karaosmanoğlu’na göre günlük yaşamda ve endüstride çıkan tüm atıklar gibi faydalı kullanım ömrünü tamamlamış, bozulmuş, kırılmış elektrikli ve elektronik eşyaların atık önceliklemesine göre en iyi şekilde yönetilmesi gerekiyor. Bu nedenle atık oluşturmama, mümkün en az atığı çıkarma, yeniden kullanım, geri dönüşüm, enerji ve/veya malzeme geri kazanımı ve bertaraf sıralamasına uyulması şart. Ayrıca öncelik yaşam ömrü uzun ürünlerin satın alınması iken bu ürünlerin kılavuzlara uygun kullanılması ve gerektiğinde tamir edilerek ömürlerinin uzatılması da diğer önlemler olarak karşımıza çıkıyor.
Türkiye Bilişim Sanayicileri Derneği (TÜBİSAD) Yetkilendirilmiş Kuruluşu AEEE Ekibi de buzdolabı, çamaşır makinesi gibi büyük ev eşyalarının, evlerde fazla yer kapladıkları için atık oldukları an evden uzaklaştırılırken; bilişim ekipmanları olarak gruplandırabileceğimiz tablet, cep telefonu, dizüstü bilgisayar ve fotoğraf makinesi gibi cihazların hem duygusal bağ hem de bu cihazlarda kişisel verilerimizin bulunması sebebiyle atık olarak görülmeyip; geri dönüşüme göndermek yerine çekmecelerde saklandığını belirtiyor. Oysa e-atık geri dönüşü ile açığa çıkan değerli materyallerin yeni ürünlerin üretiminde hammadde olarak kullanılması, doğal kaynakların korunması anlamına geliyor.
ÇÖPE GİDEN EKONOMİK DEĞER
Karaosmanoğlu’na göre e-atıklar arsenik, cıva, kadmiyum, krom, kurşun gibi ağır metalleri, zararlı kimyasalları içermeleri dolayısıyla yeterli tesislerde işlenmeli ve bu işlenme sırasında insan ve gezegen için zararlı maddelerin, iklim krizine sebep olan sera gazlarının çıkışı ve havayı kirletmelerinin engellenmesi gerekiyor. “Yasa dışı uygulamalarda çalışanlar ciddi sağlık problemleri yaşıyor. E-atıklarda rezervleri sınırlı olan altın, bakır, indiyum, nikel, platin gibi kıymetli elementler ile cam, demir-çelik, pirinç, plastik bulunuyor. Bunların hepsi ekonomik açıdan değerlidir.” şeklinde konuşan Karaosmanoğlu’na göre e-atıklar kıymetli, yerli ham maddeler olmaları dolayısıyla döngüsel ekonomide istihdam ve gelir yaratmak için Yeşil Mutabakat Eylem Planı 2021 hedefleri gereği de büyük öneme sahip.
2019 verilerine göre dünya genelinde e-atığının sadece yüzde 17,4’ü geri dönüştürülebiliyor. Bu aynı zamanda, yüksek değerli, geri kazanılabilir malzemelerin yeniden kullanılmak yerine çoğunlukla çöpe atılması demek. Halen 78 ülkede bu konuda yasal bir mevzuat bulunsa da uygulamada zorluklar yaşanmaya devam ediyor.
Devamı Z Raporu Dergisi Aralık 2021 sayısında…
