TÜRKİYE, ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİNE YÖNELİK YATIRIMLARIYLA AVRUPA’NIN STRATEJİK ORTAKLARINDAN BİRİ HALİNE GELDİ. YÜRÜTÜLEN PROJELERİN BÖLGE ÜLKELERİNE SAĞLADIĞI FAYDA İSE BUNUN EN BÜYÜK GÖSTERGELERİNDEN. ZİRA UKRAYNA’NIN, TOPRAKLARINDAN GEÇEN RUS GAZINI KESMESİYLE AVRUPA İÇİN TÜRKİYE’DEKİ DOĞALGAZ İLETİM HATLARI VAZGEÇİLMEZ KONUMA YÜKSELDİ. GELİNEN SÜREÇTE RUS GAZINI AVRUPA’YA ULAŞTIRAN TEK ROTA OLARAK TÜRKAKIM KALIRKEN, TANAP BORU HATTIYLA DA KITAYA ARZ ÇEŞİTLİLİĞİ İMKANI SAĞLANIYOR. BİR ZAMANLAR BAZI ÇEVRELERİN GEREKLİLİĞİNİ SORGULADIĞI BU PROJELER, ŞİMDİLERDE AVRUPA’NIN ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİNDE TÜRKİYE’NİN ÖNEMİNİ GÖZLER ÖNÜNE SERİYOR.
ERDİ YILMAZ
Kıtaları buluşturan Türkiye, Asya ile Avrupa arasındaki enerji trafiğinin de merkezi oldu. Avrupa’da Rus gazının kesilmesinin ardından bölgesel enerji denkleminde tüm gözler Türkiye’ye çevrildi. Bir yandan, TürkAkım ve TANAP başta olmak üzere gaz iletim hatlarıyla Asya’daki üreticiler uluslararası piyasaya bağlanırken, diğer yandan Avrupa’nın enerji arz güvenliğini üstlenen ülke konumuna erişildi. Bilhassa kıta Avrupası’nın 2025’e yeni bir enerji kriziyle girmesi, Türkiye’nin bölgedeki stratejik önemini de teyit etti. Avrupa’daki krizi alevlendiren gelişme ise Rus gazını Ukrayna toprakları üzerinden bölgeye ulaştıran anlaşmada 5 yıllık kontrat süresinin dolmasıyla yaşandı. Afrika ve Norveç gibi alternatif kaynaklardan gaz tedariki sınırlı kalınca Rus gazına erişim için tek rota TürkAkım kaldı. Türkiye ise bu süreçte artan talep karşısında Rusya ile kapasite artırım planları yaparken fiyat rekabetçiliği sağlama adına da Azerbaycan ve Türkmenistan gibi tedarikçilerle yeni işbirliği adımları atıyor. Hal böyleyken bir dönem bazı çevrelerin gerekliliğini sorguladığı TürkAkım ve TANAP gibi enerji hatları şimdilerde Avrupalıların dört elle sarıldığı projelere dönüşmüş durumda.
ENERJİDE “TÜRK HARMANI” GELİYOR
Türkiye şimdilerde, hem Karadeniz’deki yerli üretimle elde ettiği hem de boru hattı ve LNG vasıtasıyla ülkeye getirdiği doğalgazı tek merkezde buluşturan bir “Türk Harmanı” için kolları sıvadı. Bu gelişme, bölgesel enerji arz güvenliğine katkı sağlarken, İstanbul Finans Merkezi’nde kurulması planlanan doğalgaz ticaret merkezi projesi için de Türkiye’nin elini güçlendiriyor. Proje, bilhassa Rusya tarafından güçlü destek görüyor. Türkiye’nin kuracağı merkez, Türk cumhuriyetlerinin yanı sıra Katar ve Irak gibi bölgesel oyuncuların Avrupa’ya doğalgaz sevk etmeleri için de jeoekonomik açıdan stratejik bir rol üstlenebilir. Uzmanlara göre, Rusya ve Türkiye projeyi gerçekleştirebilecek kaynaklara sahip. Avrupa Birliği’nin (AB) de, oluşan konjonktürün ardından projeye yakınlaşabileceği değerlendiriliyor. Bu aynı zamanda, doğalgaz piyasasında rekabetçi fiyatların oluşması için de önemli bir fırsat olarak görülüyor.
GAZ TİCARETİ MERKEZİNİN KONUMU GÜÇLENİYOR
Enerjide arz güvenliğini değerlendiren Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Levent Aydın, Türkiye’nin yeni süreçte transit ülke yerine gaz ticareti merkezi konumunu güçlendirmesinin beklendiğini söylüyor. Ukrayna’nın Rus gazını kesmesi sonrası TürkAkım’ın geleceğine yönelik de şu değerlendirmeyi yapıyor: “Rus gazını Avrupa’ya ulaştıran TürkAkım tek ve önemli bir hat olarak görülmeye başlandı. Bu hattın operasyonel ve ekonomik avantajları sayesinde bölgesel enerji denklemi içinde önemli bir rol oynamaya devam etmesi bekleniyor. Hattın mevcut kapasitesi 31 milyar metreküp. Gelecekte bu hattın kapasite artışı özellikle Balkan ya da Doğu Avrupa ülkelerinin talebine, AB’nin iklim ve enerji politikalarına ve Rusya’nın arz stratejisine bağlı olarak şekillenecektir. Türkiye’nin bu süreçte sadece transit ülke olma konumu yerine gaz ticareti merkezi konumunu güçlendirmesi beklenmektedir. Bunun için gazın Türkiye tarafından yeniden satışına izin verilmesi gerekmektedir.”
TANAP’ta ise Ukrayna-Rusya savaşı sonrası kapasitenin iki katına çıkarılmasının planlandığına dikkati çeken Aydın, “Hem hattın iki katına çıkarılması hem de Türkmenistan gazının hatta dahil edilmesi, projeyi çok daha uygun ve uzun vadeli yapacaktır” diyor. Bunun için üç hususu öne çıkarıyor: “Birincisi, AB’nin uzun dönemli enerji ve iklim politikalarına uygun görülmesi ve hattın finansman desteği, ikincisi Türkmen gazının TANAP’a aktarılabilmesi için Hazar Denizi’nin altından geçen bir boru hattı inşa edilmesidir. Üçüncü olarak da, daha önceleri Azerbaycan Türkmenistan arasındaki siyasi çekişmeler ve Hazar Denizi’nin statüsü nedeniyle uzun süren tartışmalar sonucu sorunların çözümünde epeyce ilerleme kaydedildiğini söyleyebilsek de rakip ülkelerden Rusya ve İran’ın tavrından kaynaklanan Hazar geçişli boru hattı projesi üzerinde önemli zorluklar bulunabilir. Bu durum, projenin hayata geçirilmesinde diplomatik müzakereleri kritik hale getirmektedir.”
ENERJİ MERKEZİ SİYASİ AVANTAJ SAĞLAYABİLİR
Prof. Dr. Levent Aydın’a göre, Türkmen gazının Avrupa’ya ulaştırılmasında en büyük engellerden biri de boru hattının finansmanı konusu. AB veya uluslararası finans kuruluşlarının projeye destek sağlamasının beklendiğini ifade eden Aydın, “Yine kuşkusuz TANAP’ın genişletilmesi, Türkiye’yi bir enerji köprüsü olmanın ötesine taşıyarak, bir enerji ticaret merkezi olma yolunda katkı sunacaktır” diye belirtiyor. TürkAkım ve TANAP gibi boru hatları aracılığıyla Avrupa ile enerji bağlantısının Türkiye’nin bölgesel bir enerji merkezi haline gelmesinde önemli rol oynayacağını aktaran Aydın, bu rolün ekonomik ve siyasi avantaja dönüşmesini ise belirli şartlara bağlıyor. Bunun için ticaret altyapısının geliştirilmesi, piyasa düzenlemelerinin güçlendirilmesi ve uluslararası işbirliği mekanizmalarının etkin şekilde yürütülmesinin önemine işaret ederken, doğalgaz fiyatlarının Türkiye’de belirlenmesi için şeffaf ve likit bir enerji piyasasının kurulmasının altını çiziyor. Ayrıca, Türkiye’nin LNG altyapısı, depolama kapasitesi ve uluslararası ticaretteki rolü de bu süreçte kritik rol üstleniyor.
Devamı Z Raporu Dergisi Şubat 2025 sayısında…
