1944’TE İMZALANAN BRETTON WOODS ANLAŞMASI SONRASINDA DÜNYANIN REZERV PARA BİRİMİ HALİNE GELEN DOLAR, ABD’NİN EKONOMİK VE POLİTİK ETKİSİ SAYESİNDE KÜRESEL ÜSTÜNLÜĞÜNÜ O GÜNDEN BU YANA KORUYOR. ANCAK ABD’NİN DOLARI SIK SIK POLİTİK BİR SİLAH OLARAK KULLANMASI, ÜLKELERİN DOLARA KARŞI OLAN BAĞIMLILIĞINI SORGULAMASINA DA YOL AÇTI. ABD’NİN YAPTIRIMLARINA MARUZ KALAN ÜLKELER BİR YANDAN REZERVLERİNDEKİ DOLARIN PAYINI AZALTMAYA ÇALIŞIYOR BİR YANDAN DA İKİLİ TİCARETTE YERLİ PARA KULLANMAYA ÇALIŞIYOR. YAPTIRIMLAR KARŞISINDA RUSYA’NIN GETİRDİĞİ RUBLE İLE ENERJİ ÖDEME ZORUNLULUĞU İSE YAPTIRIMLARIN TERS TEPTİĞİNİN EN ÖNEMLİ GÖSTERGESİ OLDU. DOLAR ARTIK 78 YILLIK HAKİMİYETİNİ KAYBETME RİSKİYLE KARŞI KARŞIYA.
FATMA NUR DİNÇ
Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle Batılı ülkeler ve ABD’nin Rusya’ya karşı devreye aldığı yaptırımlar, dünyanın önde gelen ekonomileri arasında yer alan Rusya’yı küresel ticaretten neredeyse koparma noktasına getirdi. 7 Rus bankası uluslararası para transfer sistemi SWIFT’ten (Dünya Bankalar Arası Finansal Telekomünikasyon Derneği) çıkarıldı ve Ukrayna’ya yönelik saldırıya yanıt olarak Rusya Merkez Bankası rezervlerinin dondurulması, Moskova’nın para birimini istikrara kavuşturma imkânlarını elinden aldı.
Uygulanan yaptırımlar ve dondurulan 300 milyar dolarlık rezervin ardından beklendiği gibi ruble çöktü. Ancak bu kadar güçlü bir yaptırımın kullanılması, uluslararası finansal sistem için istenmeyen sonuçlara ilişkin tartışmaların gündeme gelmesine neden oldu. Dolara dayalı Merkez Bankası rezervlerinin, en çok ihtiyaç duyulan anda dondurulabiliyor olması sadece Rusya’ya değil, aynı zamanda diğer ülkelere de önemli bir mesaj gönderdi. O mesaj da rezervlerin yeterince güvende olmadığıydı. Ancak, uluslararası raporlara göre, küresel döviz rezervlerinin yüzde 59’u dolar olarak tutuluyor.
RUSYA YAPTIRIMLARA KARŞI HAZIRLIKLIYDI
Rusya, 2014’teki Kırım’ı ilhakının ardından maruz kaldığı yaptırımların etkilerini azaltmak için yıllar içinde dolar varlıklarının payını düşürdü. Rusya, ABD dolarının rezervlerindeki payını (yüzde 21,2’ye) düşürürken, euro (yüzde 29,2’ye) ve yuan (yüzde 12,8) dâhil olmak üzere diğer önemli para birimlerinin payını yükseltti.
Rusya’nın savaşla birlikte SWIFT sisteminden dışlanması ve karşı hamle olarak Rusya’nın enerji ödemelerini Ruble ile yapılması yönünde aldığı kararlar muhtemelen sınır ötesi ödemelerde jeopolitik temelli değişimlere yol açacağını dile getiren Selçuk Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fatih Mangır, “Rusya savaş öncesi merkez bankasında rezervleri dolardan altına doğru değiştirdi. Aynı zamanda Çin, İran gibi ülkelerle kendi para birimleriyle yapılan ticaret ile ihracat gelirlerinde dolar hacmini azalttı. Yaklaşık 300 Rus finansal kuruluş, 200 ülkede 11.000’den fazla üyeyle işlem yapmakta, 2.000’den fazla bankanın ortaklıklarında yer almaktadır ve bu rakamlar Çin için düşünüldüğünde daha fazladır.
Çin’e ait SWIFT’e alternatif olarak tasarladığı Sınır Ötesi Bankalararası Ödeme Sistemi (CIPS) ile 2021’de 407 trilyon dolarlık işlem gerçekleşti. Dünyanın Rus enerjisine olan talebinin kısa vadede değişmeyeceği ve Çin’in yükselen büyüme hızına tekrar dönmesi ile finansal piyasalarda ABD’nin liderlik rolünü tehdit eden nükleer bir silah olarak düşünülebilir” dedi.
Küresel para rejiminin zirvesinde yer alan doların yerini almaya çalışan Rusya ve Çin, yeni bir mali düzenin oluşmasından yana tavır sergiliyor. Rusya, son yıllarda giderek bağlarını güçlendirdiği Çin ile parasal anlaşmalarını dolardan uzaklaştırıyor ve yuan cinsinden ödemeleri mümkün kılıyor. Mangır, önüne geçilmesi adına başta ABD tarafından tasarlanan projeler olmak üzere birçok engel çıkabileceği düşünülse de Rusya ile Çin arasındaki ticaret operasyonlarına hizmet etmek için bağımsız finansal altyapının oluşturulması çabalarının ilerleyen zamanlarda hız kazanacağını söylüyor.
YUAN ALTERNATİF OLABİLİR Mİ?
Çin, IMF’nin Özel Çekme Hakları (SDR) sepetine 2016 yılında yuanın eklenmesiyle para birimini uluslararasılaştırma sürecine başladı. Dünyanın en büyük ihracatçısı konumunda yer alan Çin, dünya ticaretindeki hâkimiyetini artırmanın yanı sıra, uzun vadeli kalkınma projeleri üreterek Asya ve Afrika’daki ülkelere verdiği kredileri de artırıyor.
Doların egemen olduğu SWIFT’e alternatif olarak 2015 yılında Çin tarafından başlatılan CIPS, çeşitli medya raporlarına göre Ocak 2022’ye kadar sisteme bağlı 103 ülke ve bölgede hâlihazırda bin 280 finans kuruluşuna sahip. 2019’da SWIFT, sınır ötesi ödeme hizmetlerinde işbirliğini derinleştirmek ve yuanın daha fazla uluslararasılaşmasını desteklemek için CIPS ile bir niyet mektubu imzaladı.
Devamı Z Raporu Dergisi Mayıs 2022 sayısında…
